Orijinal Yazı: The ‘On-Demand’ Life and the Basic Needs of Babies
Yazar: Mary Tarsha, Darcia Narvaez Ph.D.
Çeviren: Burcu Ertürk Teke
Düzeltmeler: Serap Reyhanioğlu Arıkan, Seda Diri İlic
*Yazarın izniyle çevrilmiştir.
“TALEP ODAKLI” YAŞAM VE BEBEKLERİN TEMEL İHTİYAÇLARI
Şefkatli ve ihtiyaçlara duyarlı bir çevre, toksik stres için tampon görevi görür.
Talep odaklı servisler ebeveynliği bozmuş olabilir. Evet, kolaylıkları sayesinde. Örneğin, günümüzü en sevdiğimiz programın yayın saatine göre planlamak veya yayını kaydetmeye çalışmak zorunda değiliz. Birkaç tıklama ile binlerce filmi (veya diğer eğlenceli şeyleri) TV, bilgisayar veya telefonlarımızdan indirebiliriz. Neredeyse her şey hakkında sorularımızın cevaplarını Google’a sorarak öğrenebiliriz. Sevdiğimiz restorana gitmeden önce sipariş verebilir, gittiğimizde siparişlerimizi hazır bulabiliriz. Uber hemen köşeyi dönünce oradadır. Beklememiz veya tempomuzu yavaşlatmamız gerekmez. İhtiyaçlarımıza ve hedeflerimize odaklı kalabiliriz. Her zaman ileriyi düşünürüz.
Sürekli bir sonraki şeyi tamamlamaya odaklı bu hızlı tempo ilişkilerimizi nasıl etkiler? Biz hep ileriye dönük, listemizdeki bir sonraki maddeyi tamamlamaya odaklanmışken gerçekten şu anda kalabilir miyiz? Bu neden önemli? Ana odaklanmak mutlulukla (bilinçli farkındalık/mindfulness) bağlantılıdır. Ama aynı zamanda iyi bir arkadaş ve iyi bir ebeveyn olmak için de gereklidir.
Büyümeye devam eden küçük insanlar – bebekler ve küçük çocuklar – için duygusal olarak anda olmak çok önemlidir. Onlar daha yavaş bir tempoda hareket ederler ve bakımlarını veren kişilerin de kendileri ile birlikte anda olmasını beklerler (siz telefonda konuşurken çocuğunuzun nasıl ilgi istediğini hatırlayın – muhtemelen bu yüzden bakım verenler ve oyun arkadaşlarından oluşan bir köy dolusu insana sahip olacak şekilde evrimleştik!)
Talep odaklı bir hayata alışınca etrafımızdaki herkesin de bu yönde hareket etmesini bekliyoruz. Birileri çok yavaş hareket ettiğinde veya işleri çok uzadığında sabrımız tükeniyor. Bu yüzden bebeğimizin de bizim talep odaklı tercihlerimize uyması gerektiğini düşünmeye başlıyoruz. Ama uyamazlar. Onlar büyüme ve gelişimleri için kendi iç pusulalarını izlerler. Uygulamada düşünürsek bebeklerin ihtiyaçlarını karşılamak demek, yetişkinlerin programlarına uymalarını talep etmek değil; şimdi ve burada ihtiyaçlarını gidermek anlamına gelir. Birçok temel ihtiyaçları vardır ve bunlar evrimsel olarak ihtiyaç duyulan yuvanın özelliklerini içerir: bebek önderliğinde emzirme, yoğun şefkatli dokunuşlar, bağımsız(kendi yönetiminde) oyun oynama ve ihtiyaçlarına duyarlıkla cevap verme. Bir bebeğin ihtiyaçları ortaya çıktığı anda “şu an”a odaklı bir ebeveyn veya bakım veren tarafından doyurulursa bebek sağlıklı bir yetişkinlik gidişatında, normal bir şekilde gelişim gösterecektir.
Bu erken tecrübeler neden önemlidir? Çünkü bebeğin ihtiyaçlarının karşılanması ile hızla büyüyen beyninin nöron yapısı ve nörobiyolojik sistemi olması gerektiği gibi işler hale gelir. En temel düzeyde, bebekler ihtiyaçları karşılandığında kendini gerçekleştirme(self actualization) ihtiyaçlarını giderirler – Maslow’un kendini gerçekleştirme için çok önemli bulduğu içsel kılavuz sistemini izlemek için destek bulmuş olurlar. Maslow’un da katıldığı bir psikoanalitik teoriye göre, kişinin kendini gerçekleştirmeye ulaşması için gereken normal yolda kendini engellemesi, erken yaşam evrelerinde ilişkilerinde uğradığı ihanetler sebebiyle olur. Biz bebeklerimize evrimsel olarak ihtiyaç duydukları yuvayı sağlamazsak bu, bebeğin ruhuna/özüne/varlığına ihanettir.
Yaşamının ilk yıllarında bebeğin temel ihtiyaçlarını karşılamak çocuğu hayat boyu fiziksel ve psikolojik olarak koruyacak faydalar sağlar. İlk yıllarında şefkatli ve ihtiyaçlarına hızlı cevap verilen bir ortamda büyüyen çocuklar strese karşı daha dayanıklı, bağışıklığı daha güçlü, daha az endişeli ve toplamda daha az fiziksel sağlık problemi olan yetişkinler olmuşlardır (Shonkoff et al., 2012). İlk yıllardaki bakımın beynin öğrenmeyi, hafızayı ve davranışları kontrol eden kritik bölümleri olan prefrontal korteks, amigdala ve hipokampus üzerindeki önemli etkilerini ispatlayan nöroloji, gelişimsel psikoloji, moleküler biyoloji, kimya, genetik ve sosyoloji dalında yapılan onlarca araştırma mevcuttur. (Suderman, 2012; Champagne & Meaney, 2007; Gunnar & Quevedo, 2007).
Birçok farklı disipline ait güçlü ve benzer kanıtların ışığında, Amerikan Pediatri Akademisi 2012’de erken yıllardaki bakımın yetişkinlikteki sağlık için önemini anlatan bir rapor yayımladı. Rapor pediatristleri “çocuk gelişiminin savunucu neferleri” olmaları konusunda yüreklendirmektedir çünkü “yetişkin hastalıklarının çoğu yaşamın erken evrelerinde başlayan gelişimsel bozukluklar olarak görülmelidir.” (Shonkoff, 2012, p.2). APA erken yıllardaki bakım tecrübelerinin önemine dikkat çekmek için çağrıda bulunmuş, yetişkin hastalıklarının erken çocukluk dönemlerinde başladığını ve bebek ve çocuklar için sağlıklı bir ortam oluşturulması gerektiği konusunun daha çok önemsenmesi gerektiğini vurgulamıştır.
Karşılanmayan İhtiyaçlar = Toksik Stres
Peki bir bebeğin ihtiyaçları karşılanmadığında neler olur? Cevap: Potansiyel toksik stres oluşur. Erken yıllardaki toksik stres ve travmatik bağlanma örüntüleri özellikle sağ beyin gelişimini etkiler ve sonucunda:
- Stres altında ortaya çıkan duyguları –korku, dehşet dahil- regüle etmede yetersizlik/başarısızlığa neden olur,
- Savaş ya da kaç mekanizmasının bozulması (Otonom Sinir Sisteminin bir parçası); bozulan “kaç” mekanizması potansiyel olarak post travmatik stres bozukluğuna, bozulan “savaş” mekanizması da saldırganlık bozukluğuna yol açabilir,
- Gövdemizdeki önemli organ ve sistemlerin beraber fonksiyon görmesini sağlayan ve sosyal becerilerimizi de etkileyen vagus sinirinin bozukluklarına neden olur (Porges, 2017),
- Genç erişkinlik dönemlerinde kişilik bozukluklarına neden olur (Schore, 2003).
Kısaca, bireylerin potansiyellerine tam olarak ulaşmaları engellenmiş olur. Kişilik bozuklukları ve duygu regülasyon bozukluğu toksik stresin uzun dönem etkileri arasındadır. Temel ihtiyaçların hayatın erken yıllarında eksik giderilmesi bir içsel ayrılığa yol açar; çocuklar kendi içlerinde ve dünyanın geri kalanına karşı bölünürler (Narvaez, 2016). Bu da çocuğu kendini gerçekleştirme yörüngesinin dışına iter.
Temel ihtiyaçların eksik giderilmesinin (ihmal veya eksik bakım) fiziksel istismardan daha zararlı olduğunu gösteren kanıtlar mevcut. İhmal edilmiş çocuklar, fiziksel istismara uğramış çocuklara göre çok daha yoğun bilişsel ve akademik gerilikler, sosyal gerileme, yaşıtları ile sınırlı iletişim ve içselleştirme problemleri göstermişlerdir (Hildyard & Wolfe, 2002).
Temel İhtiyaçların Giderilmesi Toksik Strese Karşı Tampon Görevi Görür
Destekleyici ve ihtiyaçlara duyarlılıkla cevap verilen bakım stresli tecrübelerin etkilerinin hafifletilmesinde çok ciddi öneme sahiptir (The National Scientific Council of the Developing Child, 2011). Şefkatli ve duyarlı bir ortam toksik strese karşı tampon görevi görür, bebeğin denge noktasına dönmesine ve bunun sonucu olarak da uygun gelişim çizgisinde devam etmesine yardımcı olur (türe özgü normal gelişim için evrimsel olarak ihtiyaç duyulan yuvanın tam olarak sağlanması gerekir). Eğer stresli bir durumun ortasındayken destekleyici ve ihtiyaçlara duyarlılıkla cevap veren bakım sağlanmazsa toksik stres ortaya çıkar ve şiddetli travmatik bağlanma örüntüleri gelişir.
Küçük Çocukların Bakımı için Pratik bir Öneri
Bir bebeğin erken bakım deneyimlerinin kalitesini arttırmanın en pratik yolu nedir? Ailenin planlanan programına ekstra zamanlar eklemek. Planlanan etkinliklerin öncesine bakım rutinine tampon görevi görecek süreler ekleyin. Örneğin evden belli bir saatte çıkmanız gerekiyorsa 15-20 dakika tampon süre koyun. Bu şekilde eğer bebeğiniz veya çocuğunuz emmek isterse, bez değişimi gerekirse, biraz daha oynamak isterse ya da şefkatli dokunuşlara ihtiyacı olursa bu ihtiyaçlarını strese girmeden giderebilirsiniz. Cepteki bu ekstra zamanlar bu “talep odaklı” yaşama karşı bir cankurtaran görevi görerek bakım verenin bebeğin ihtiyaçlarını gidermesine olanak sağlar ve stres seviyesini de düşürür. Daha az stresli ve kaygılı olan ebeveyn veya bakım veren kişi bebeğin üstü kapalı işaretlerini anlayabilir ve bebeğin ihtiyaçlarına karşı daha duyarlı olabilir. Zamanı planlamak için duygusal ve zihinsel olarak daha az enerji harcamaya ihtiyaç duyulduğunda (bebeği/çocuğu zamanında kapının önüne çıkarmaya çalışmaya) bakım vereni “şu anda” ve burada şefkatli, sıcak ve duyarlı olmak için özgür kılarken, bu yaklaşım bebekleri “talep odaklı ” yaşamın etkilerinden korumaya da hizmet eder. Bu tampon süreler bakım stresini azaltmak ve bebeğin ihtiyaçlarını karşılamayı kolaylaştırmak gibi çift taraflı fayda sağlar.
Bebeğe Erken Dönemde Yapılan Yatırımın Uzun Dönemli Faydaları Vardır
Eğer bebeklere ve çocuklara sıcaklıkla ve duyarlılıkla yaklaşılmazsa kötü şeyler olur. Ancak duyarlı, istikrarlı ve şefkatli ilişkiler ile başlangıç yaparlarsa bebekler mutlu ve sağlıklı gençlere ve yetişkinlere dönüşebilirler. Bu şekilde birçok gizli tehlike önlenmiş ve öğrenim güçlüğü, duygusal bozukluklar ve fiziksel rahatsızlıkların uzun süreli etkileri de engellenmiş olur. Bebeklere yapılan yatırım sağlık ve mutluluk getirir!
Kaynaklar:
Champagne, F. A., & Meaney, M. J. (2007). Transgenerational effects of social environment on variations in maternal care and behavioral response to novelty. Behavioral neuroscience, 121(6), 1353.
Gunnar, M. R., & Quevedo, K. M. (2007). Early care experiences and HPA axis regulation in children: a mechanism for later trauma vulnerability. Progress in brain research, 167, 137-149.
Hildyard, K. L., & Wolfe, D. A. (2002). Child neglect: developmental issues and outcomes. Child abuse & neglect, 26(6), 679-695.
Narvaez, D. (2016). Embodied morality: Protectionism, engagement and imagination. Springer.
National Scientific Council on the Developing Child. Excessive Stress Disrupts the Architecture of the Brain: Working Paper #3. Available at: https://developingchild.harvard.edu/resources/wp3/.
Schore, A. N. (2003). Early Relational Trauma, Disorganized Attachment, and the Development of a Predisposition to Violence. Healing Trauma: Attachment, Mind, Body and Brain (Norton Series on Interpersonal Neurobiology), 107.
Shonkoff, Jack P., Andrew S. Garner, Benjamin S. Siegel, Mary I. Dobbins, Marian F. Earls, Laura McGuinn, John Pascoe, David L. Wood, Committee on Psychosocial Aspects of Child and Family Health, and Committee on Early Childhood, Adoption, and Dependent Care. “The lifelong effects of early childhood adversity and toxic stress.” Pediatrics 129, no. 1 (2012): e232-e246.
Suderman, M., McGowan, P. O., Sasaki, A., Huang, T. C., Hallett, M. T., Meaney, M. J., … & Szyf, M. (2012). Conserved epigenetic sensitivity to early life experience in the rat and human hippocampus. Proceedings of the National Academy of Sciences, 109(Supplement 2), 17266-17272.